Деепричастие на -ганчы/'-гәпче, -канчы/-кәнче по отношению к действию основного глагола выражает:

а) предел деиствия: син килгәнче (до того, как ты придешь);

б) степень завершенности деиствия: арганчы эшләндем Ч (работал пока не устал);

в) сравнения: монда утырганчы (чем здесь сидеть). Это деепричастие как бы устанавливает границу для

совершения основного деиствия или необходимое усло-вие, без которого основное действие не может совер-шиться. Например: Мин кайтканчы көтеп тор. (Подожди, пока я не вернусь.) Яңгыр яуганчы, чүпләрне утарга кирәк. (Пока не пошел дождь, надо прополоть грядки.)

Чап, күч, уз, җибәр, башла, бәйлән, үт, ашат, ычкындыр, дәвала, гаҗәплән, таны, уят, кач, өйрәт, хәтерлә, сындыр, шаярт, яшер, мен, сугыш, котла, борчыл, югалт, сиз, ак.

Сат, таныш, әйлән, сук, җыен, сула, ту, ышан, ялганла, бет, бәйлә, өйрәт, үткәр, сүндер, телә, яндыр, төш, чык, тәгәрә, ят, кит.

Син яңадан шалтыратканчы; мин өйләр җыештырганчы; әтием эштән кайтканчы; кунаклар чакырганчы; чәй кайнанганчы; токмач кискәнче; укытучы тактаны сөрткәнче; өй эшнләрен әзерләгәнче; көз җиткәнче; дәрескә соңга калганчы.

а) Тәнәфес беткәнче уйнап ал; җавап биргәнче уйламадың; акчаңны биргәнче сана; яза башлаганчы укып чыктык; ятланганчы укыдым.

б) Сорамыйча алганчы; укымыйча утырганчы; бии-бии җырлаганчы; ашыгып эшләгәнче; су коенмыйча кайтканчы; юкка сөенеп утырганчы; көтеп басып торганчы; өйрәнмичә килгәнче; йөгереп арганчы; белмичә сөйләгәнче; кызганып елаганчы; яратмыйча яшәгәнче.

1) Ашарга утырганчы, син нишлисең? 2) Әниең эштән кайтнканчы, син өйне җыештырасыңмы? 3) Бакчага чыгып китнкәнче, иртән һава торышы нинди иде? 4) Син урамда төн җитнкәнче йөрисеңме? 5) Җавап биргәнче, укучы нишләргә тиеш? 6) Дәресләрне әзерләгәнче, син телевизор карыйсыңмы?

1) Поезд станциягә килеп җиткәнче үк, пассажирлар җыена башладылар. 2) Салкыннар башланганчы, кышкы аяк киемнәре сатып алырга кирәк икән әле. 3) Мин сине армиягә киткәнче бер дә күрмәдем бугай, никтер хәтерләмим. 4) Ул гел шулай, тавышы беткәнче җырлый-җырлый да аннары атна буе сөйләшә алмыйча йөри. 5) Диләрә бүген шигырь ятлады, аны мәктәпкә барып җиткәнче кабатлап барды. 6) Бу китапны укып чыкканчы, әле бик күп вакыт үтәр. 7) Эшчеләр барысы да җыелганчы, бригадир үзе дә килеп җитте. 8) Марат

сигез яшенә җиткәнче, аны әбисе тәрбияләде. 9) Яктырганчы вакыт күп әле, бераз йоклап алыгыз. 10) Директор килеп җитнкәнче, укытучылар арасында җитди сөйләшү булды. 11) Агач башына менгәнче, ничек төшү турында уйларга кирәк иде.

1) Көне буе телевизор ... , бераз һава сулап кайт. 2) Әнием ... , бу пыяла ватыкларын тизрәк җыештырып куйдым.

3) Тугызынчы катка кадәр җәяү ... , башым әйләнә башлады.

4) Дусларыңа ... , бу турыда яхшылап уйладыңмы? 5) Кар ... , яфракларны җыеп яндырырбыз. 6) Кызлар сөйләшеп ... , бәлеш тә пеште.

До моего прихода (до того как я приду); до тех пор пока не выучит; до того как он отпустил; чем ловить мелкую рыбу; пока не скажешь; чем спорить здесь; прыгали до упаду; до на-шего возвращения; до того как пойти встречать гостей; прежде чем он рассердился; до того как вы поздравили; чем сидеть плакать.

Деепричастие данного типа употребляется только в положительной форме. Для отрицания к деепричастию на -ганчы/-гәнче, -канчы/-кэнче употребляется аффикс -мыйча/-мичә, причем основной глагол тоже стоит в отрицательной форме. Например:

Күргәнче әйтмим Ч күрмичә әйтмим; үтеп киткәнче көлмәндек Ч үтеп китмичә көлмәдек; елаганчы туктамаган Ч еламыйнча туктамаган; күргәнче ышанмадым Ч күрмичә ышанмадым; үзем эндәшкәнче танымады Ч үзем эндәшмичә танымады; сонраганчы булышмаганнар Ч сорамыйча булышмаганнар; килеп бәрелгәнче аңламадың Ч килеп бәрелмичә аңламадың.

Юганчы тимәгез; белгәнче алмадык; күрсәткәнче онытманган; тапканчы туктамыйсың; кычкырганчы чишенмәгәннәр; ватылганчы уйныйсыз.

Югалтмыйча эзләмә; сөйләшмичә рөхсәт итмим; әзерләннмичә, имтиханга бармыйлар; шалтыратмыйча тынычланмады; тегеп бетермичә, киеп күрсәтмим; бармак белән төртеп күрнсәтмичә, игътибар итмәгәнсең; акча бирмичә, риза булмаган.

1) Утны сүндермичә, Алия йоклап китә алмаган. 2) Үзен күргәнче, сеңлем безгә ышанмады. 3) Кичке ашыңны ашап бетермичә, беркая да бармыйсың. 4) Әниеңне тынычландырнмыйча, син чыгып китмә инде. 5) Тозын кабып карамыйча, ашка тоз салмыйлар. 6) Урамнан тавыш ишетелгәнче, без ул турыда искә дә алмадык. 7) Укытучы рөхсәт бирмичә, икенче урынга күчеп утырмасыннар.

1) Күлмәген үтүкләп биргәнче, энем барыбер киенмәде. 2) лКурск╗ корабле батканчы, беркем берни белми иде. 3) Авылндан хәбәр килгәнче, мин бер дә борчылмаган идем. 4) Егетең яңа адресын җибәргәнче, син аңа хат яза алмаячаксың. 5) Әнинем кибеттән ипи алып кайтканчы, без кичке ашны ашарга утырнмадык. 6) Көз җиткәнче, синең дә буш вакытың булмас инде.

1) До того как ты придешь, схожу-ка в магазин. 2) Пока мы отдыхали, сын приготовил чай. 3) Прежде чем учить меня, сначала сама научись правильно разговаривать. 4) Чем гулять до ночи, подумал бы о матери. 5) Постой здесь до тех пор, пока папа тебя не позовет. 6) Чем сидеть и спорить Ч сходите ис-купайтесь. 7) До наступления осени мы так выросли, что учи-